De meest gespeelde openingszet in het schaken is 1.E4. In mijn ontwikkeling als schaakspeler is het daarom belangrijk om een goede tegenreactie te hebben op deze zet. Als beginnend schaker is het lastig om een goed repertoire te kiezen. Echter, na het lezen van My First Chess openings for Black van Oliver Vernon en de intro van het boek Smerdon’s Scandinavian van GM David Smerdon ben ik gecharmeerd geraakt van de Portugese opening van de Scandinavische verdediging. Deze opening wordt ook wel het Portugese gambiet genoemd.
Wat maakt de Portugese opening voor mij zo aantrekkelijk? Ten eerste geven zowel Smerdon als Vernon aan dat de opening relatief makkelijk is om te leren voor beginners. In vergelijk met andere openingen herbergt de Scandinavische verdediging geen kilometers aan schaaktheorie en diepgaande theoretische lijnen die uit het hoofd moeten worden geleerd. Om te beginnen is het voldoende om de eerste zetten goed te weten en om een goed gevoel te hebben van het tactische concept en waar de pionnen en stukken ongeveer naartoe moeten.
Ten tweede geven beide heren aan dat het een agressieve opening is waarbij de speler met de zwarte stukken vanaf zet één poogt om het initiatief naar zich toe te trekken. Het idee is om pionnen op te offeren ten faveure van een snelle positionele ontwikkeling van de stukken. Hierdoor komt de speler met de zwarte stukken, wanneer de opening juist wordt uitgevoerd, veelal met een voorsprong uit de opening.
Tot slot biedt de opening een antwoord op de meeste vervolg zetten van de speler met wit en in sommige gevallen kan eenvoudig worden gekozen voor een andere variant uit de Scandinavische verdediging, zoals het IJslandse gambiet.
Een korte geschiedenisles
De eerste exponent van de Portugese variant van de Scandinavische verdediging zijn de Belgische spelers Michel Jadoul en Pascal Vandevoort. Beide spelers spelen de gambiet in de jaren ’80 van de twintigste eeuw. Ondanks dat de bijdragen van Jadoul en Vandevoort aan het Portugese gambiet in de theoretische boeken wordt erkend verwijst de naam niet, zoals wellicht zou worden verwacht, naar hun land van herkomst, België. Nee, de eer voor de naamgeving gaat naar de Portugese spelers Rui Damaso, Luis Galego en Carlos Pereira Santos die de explosieve opening in de jaren ’90 gebruiken om enkele grootmeesters te verrassen. Wellicht de beste prestatie met het Portugese gambiet is van Damaso wanneer hij de opening in 1996 gebruikt om twee Chinese grootmeesters van het bord te blazen op een schaaktoernooi in Macau. Partij één resulteerde in een verrassende overwinning voor Damaso en ondanks een dagenlange analyse van het Chinese team konden zij niet voorkomen dat Damaso ook de tweede partij overtuigend won door middel van een schaakmat in slechts 13(!) zetten. Een indrukwekkende prestatie die ervoor gezorgd heeft dat de naam Portugese opening voorgoed verbonden is aan de door Damaso gespeelde zet sequentie.
De theorie
De Portugese verdediging kan alleen worden gespeeld na een opening door wit met 1.E4. Zwart dient hierop te reageren met pion naar D5 (1.E4 D5). Na de meest logische reactie van wit 2.EXD5 kan het Portugese paard definitief worden bestegen door de zet 2.EXD5 Pf6. Nu is het spel op de wagen! Na de zet sequentie 2.EXD5 Pf6 kan de witte speler verschillende zetten spelen. Verreweg de meest gespeelde zet is 3.D4. Andere (veel) minder gespeelde opties zijn 3.Pf3, 3.Lb5, 3.c4, 3.Pc3.
We gaan hier eerst verder na de meest gespeelde zet door wit 3.D4. Smerdon beschrijft de volgende zet op een briljante manier! Hij geeft aan dat elke schaker en helemaal liefhebbers van de Scandinavische verdediging de zet 3.D4 Pxd4 moeten spelen. Het idee hierachter is dat je een ongesteunde pion veroverd ook al geef je wit wel het initiatief in het centrum. Smerdon geeft aan dat wij, als liefhebbers van de Portugese variant, daar maling aan moeten hebben! Wij gaan juist verder met de gedurfde en agressieve zet 3.D4 LG4.
De positie na 1E4 D5 2ExD5 Pf6 3D4 LG4
Vanuit deze opstelling volgt een belangrijke keuze voor de speler met wit. De zet 4.f3 is gevoelsmatig een sterke zet voor wit, maar tegelijkertijd veroorzaakt deze zet een zwaktepunt in de verdedigingslinie van wit. De voorgaande zet van zwart 3.D4 LG4 is juist gedaan met de intentie om f2 – f3 uit te lokken. Smerdon geeft aan dat de zet f2 – f3 een cruciale stap is in de Portugese theorie, omdat het de witte speler na de volgende zet gelijk dwingt tot een keuze.
Als vervolg zet adviseert Smerdon een subtiele tactische terugtrekking van de loper, 4.f3 Lf5. Na deze zet opent het speelboek van de Portugese verdediging. In zijn boek beschrijft Smerdon verschillende mogelijke vervolg zetten en de theorie die daar achter schuil gaat. Hij is van mening dat wit, na de voorgaande zet sequentie en het permanent verzwakken van diens verdediging aan de koningszijde, slechts twee keuzen heeft. Optie 1 is om de pion voorsprong te verdedigen door de zet c2-c4 te spelen. Hiermee beschermt wit de tot nu toe onbeschermde pion op d5. Deze zet kan zowel plaatsvinden als 5e of als 6e zet en wanneer wit hiervoor kiest levert dit volgens Smerdon een vermakelijk duel op, waarbij de statistieken wijzen op een gunstig voordeel voor de speler met de zwarte stukken. Als voorbeeld voor deze strategie wijst Smerdon op de lijn die hij de hoofdlijn noemt na deze sequentie en die hij noemt na de Belg Jadoul die deze lijn regelmatig speelde (5.Lb5 Pbd7 6.c4).
Het alternatief voor wit is om de aanval te kiezen. Dit kan volgens Smerdon op verschillende manieren en de vele verschillende opties met alle bijbehorende gevaren voor de speler met de zwarte stukken worden door hem beschreven. De lastigste vervolg sequentie is de zet g2-g4 gelijk gevolgd door c2-c4, Pc3 en g4-g5. Deze zet keuze noemt hij de “”The Correspondence refutation“. Deze zet volgorde leidt tot een agressieve tegenaanval van wit en kan, wanneer juist uitgevoerd, veel problemen veroorzaken.
Dit is de eerste introductie van de Portugese gambiet. Ik ga deze opening gebruiken in mijn partijen op chess.com. Binnenkort zal ik, voor mijzelf en hier, de verschillende varianten die Smerdon beschrijf doornemen en opnemen in toekomstige blogposts.